بلوچستان: زورگیری، دراِنسانی مزاج ءُ وتکُشی

بلوچستان: زورگیری، دراِنسانی مزاج ءُ وتکُشی
(پٹ ءُ پولی نبشتانک)
نبشتہ کار: رگام بلوچ
پجّار:
اے دگنیا کہ ھزاراں سال کُوھن اِنت، دودماناں  چہ پیسر زند ءِ بندات بوتگیں اے سپر کہ ھرچ وھد ءَ بنی آدم ءِ دربرگ ءِ تُن ءُ زندگ بوگ ءِ جہد ءَ جنزینتگ ءُ انگت جنزگ ءَ اِنت۔ گوَستانک اے وهداں سئے دورانی سسٹم ءِ تہءَ بھر کنت کہ سنگ ءِ دور، آسن ءِ دور ءُ برونز ءِ دور ءِ نام ءَ زانگ بنت ۔ امینچو کہ بنی آدم، زندگی ءُ گوَستانک ءَ سرپد بوان بئے تو سما کن ئے کہ بنی آدم ءَ چنچو تجرُبگ کُتگ ءُ وت ءَ اے جاہ ءَ سر کُتگ ۔ترا آستو آستو سما کپان کپ ایت کہ اے پورئیں دنیا، اے زنداب، اے تجرُبگانی پُشت ءَ بنی آدم ءِ هزاراں سالانی جُهد ئے هست ،اے تیوگیں نزام انسان ءَ پہ ھلو ھالو نہ رستگ۔ انسان ءِ اے دراجبُرّیں سپر کہ الکاپیں رنگے ءَ پانزدهُمی کرن ءَ چِست بیت ءُ پورئیں دنیا ءَ گوں یک سیادی ءُ نزیّکی یے جوڑ کنت ءُ مردُمانی توک ءَ زانشتی تبے ودی کنت۔ نیکراہ، شھزانتی، سائنس، گوستانک، لبزانک، درمانزانتی، تب زانتی، ازم ءُ سیاست ءِ هواری ءَ مهلوک ءِ زنداب مٹ بیت ءُ مهلوک ءِ جیڑهانی سر ءَ پِگر کنگ ءِ دزرس شاهگان تِر بیت۔ دنیا ءِ هرچ جیڑھ گوں زانشت ءُ دلیل ءَ چارگ ءُ ٹپّاسگ بنت، لبزانکانی لبزانک نبشتہ بنت۔ ھمے زمانگ ءَ دنیا ءِ زوراوریں تاگت جی تری بزانکہ، God, Gold ءُ Glory ءِ شوهاز ءَ دنیا ءِ سیریں زمین آنی سر ءَ ارش کناں ءُ آیاں وتی ایردستی ءَ کارانت ۔ ادا پُرتگال ءُ اسپین ھما بنداتی کالونیئل استان بنت کہ آ کبزہ گیری ءَ یک نوکیں رنگے دیئنت ءُ اِشاں پد انگلستان ءُ امریکہ ھمیشانی رندگیری ءَ کن اَنت ءُ داں روچ ءِمرچیگ ءَ  دومی اِستان ءِ سرءَ وتی دست مانجنی  ءَ برجم دارگ ءَ اَنت ۔ اشاں زی ھم ورلڑ آرڑر گون بوتگ ءُ مرچی هم گون اِنت کہ زندگی چوں گوازینگی اِنت، کجام نیکراہ کئے سرءَ کارمرد کنگی اِنت، اے ڈیپائین اینڈ رول ءِ کانسِپٹ گوَستانکی پُشدرے داراِیت ۔
بلے  اے کلیں چست ءُ ایرانی همراھی ءَ زانت ءُ دربرگ ءِ سپر جنزایت، نوک نوکیں لیکہ ءُ باوست دیم ءَ کیت زانتکاریں مردُم دیم ءَ آیان بنت، زانشتی رسانک انچو لس بیت کہ ھرچ مردم ءَ سر بوان بیت، مردم زانشت ءُ دلیل آنی سر ءَ باوست کنگ بندات کناں، لیکہ ءُ هیالان آنی پتّر پچ بنت ءُ یک باوستی ربیّت یے بندات بیت ۔
بلے دومی جہانی جنگ ءَ پد دگنیا ءِ سیاست ءِ تب مٹ بیت گُڑا دنیا چہ زاھری زورگیری ءَ چہ در کئیت ءُ پہ وت یک الکاپیں سیاسی راھبندے اڑ دنت۔
 ” پیرس پیس ٹریٹیز 1947 ” کہ سلاہ ءِ درچے بیت همک استان ءَ کڑّن کنت کہ آ وتی ایردست کُتگیں زمین ءَ یل بہ دیئنت ءُ وتی وتی اِستان ءِ سیمسرءَں گوں یکّیم بہ بنت ءُ بہ ننداں ۔ بلئے چیراندرءَ  ایمپیریئلزم ءُ نیو-کالونیئلِزم ءِ پُشت ءَ دومی اِستانانی توک ءَ وتی دزمانجنی ءَ برجم داراَنت۔ ما ھروھد ءَ پهم اتگ کہ ورلڑ آرڑر چونائی ءَ ھما استان آنی دست ءَ بیت کہ آیانی دگہ ملکانی تہ ءَ دزمانجنی ءِ راجدپترے بیت ءُ چوشکہ اے ملک سرپد بنت کہ دنیا ءِ هرچ استان ءَ اشانی سیت ءُ نپ هست اَنت گُڑا اشانی اے داوا بھ ھلاس نہ بیت ۔
دومی نیمگ ءَ پدمنتگیں اِستان همیشانی کارپداں چہ پشتکپتگ اَنت ءُ لاچار اَنت کہ ھمیشانی داتگیں راھانی سر ا سپر بکن اَنت۔ ایڑورڑ سئید ءِ ” Orientalism ” اے رِدا سکّیں واناکیں کتاب یے کہ سک باز سرپدی دات کنت۔ تو سما کن ئے کہ اے دنیا ءِ درُستیں سُرپُرانی توک ءَ یک الکاپیں ءُ سانمندیں زورے سیاست ئیگ اِنت، بلکیں اے یک انچیں تاگتے کہ دنیا ءَ جنزینگ ءَ اِنت ءُ نپری شکل ءَ بہ گر داں مُچّانکی شکل ءَ سیاست هرکسی سرءَ سانمند اِنت ۔ گریک سیاستدان پیریکلز گشیت ” تہنا  اے واستہ کہ تو سیاست ءَ گوں هُب ندارے، لازم نہ اِنت کہ سیاست ترا گوں ھُب مداریت ” ۔ اے گپ ءَ کسے امینچو زوت سرپد بیت شرتِر اِنت کہ آ پہ سیاست ءَ بھ بیکار نہ انت،  سیاست آئی ءَ کارمرد کنگ زانت ۔ پدا ادا مستریں جیڑھ اش انت کہ ادا انچائیں، سربری شکل ءَ زانشت ءَ هِچ مانا نیست بلکیں اے درئیں پک ءُ کُتہ کاریانی سرپد بوگ ءِ هاترا ترا هرچ زانشتی پِڑ الکاپیں رنگے ءَ زانگ لوٹنت داں تو بزانے کہ یک جیڑھے ءِ پُشت ءَ شهزانتی چے گُشیت؟ نپسیات آئی ءَ چے رنگ ءَ چاریت؟ سیاست ءِ چینچو دزمانجنی هست؟ لبزانک آ جیڑهاں چوں چاریت؟ مردم اگاں اے رنگاں جیڑهاں بہ چاریت تہ سک باز جیڑھ وھد ءِ همرائی ءَ مئے پهم ءَ کاینت ۔
 
هستانکی لیکہ، چاگردزانتی ءُ وتکُشی
 
سک باز شھزانت زندگی ءِ سرءَ باوست کنت، اے باروا  باز ءِ وتی لیکہ بنت، وتی ھیالانک ءُ منّانک بنت ۔ بلے ما نوزدھمی کرن ءِ لهتے انچیں شهزانتانی لیکہانی سر ءَ وتی تران ءَ دیم ءَ بریں کہ آ ھستانکی لیکہ ءِ سرءَ گیشتر زانگ بنت ۔ فیڑرک نتشے ءِ نائلِزم، سارتر ءِ هستانکی ءُ البرٹ کامیو ءِ ابسرڈزم اے سئیں هستانکی لیکہ ءِ ھما نام اَنت کہ ھردے ھستانکی لیکہ ءُ زندگی ءِ سرءَ ترانے بہ بیت داں اے سئیں ھرچ رنگ ءَ باوست ءِ بهر بنت گوں ۔ نتشے ءِ نائلِزم کہ زندگی ءَ تیوگی ءَ بے مکسد ءُ بے نپ سرپد بیت، آئی ءِ رد ءَ زندگی همے بے مکسدی ءِ تہ گردایت ءُ هلاس بیت۔ نائلزم چوشکہ سرپد بیت کہ زندگی بے مکسدیں گڑا آ ھچ نیکرائی، چاگردی، استانی دود ءُ راهبنداں نہ من ایت ءُ درُستاں رَد کنت۔
دومی نیمگ ءَ مئے کِرّا سارتر ءِ هستانکی لیکہ کیت کہ “وجودیت، اگزشنلزم پروسیڑز اسینس” بزانکہ ” انسان ھما انت کہ آ وت ءَ وت جوڑ کنت ” سارتر ءِ رِدءَ هرچ انسان وت ءَ وت راهبندے بہ دنت، آ پہ اے راہ ءِ گچین کنگ ءَ آزات اِنت ءُ آ چہ ھمے گچین کُتگیں راھ ءَ پجّارگ بیت ءُ همے پجّار آئی ءِ مکسد ءُ منزل بیت۔”
سیمی نیمگ ءَ البرٹ کامیو هما نام اِنت کہ آئی ءِ ابزارڈزم اے گُشیت کہ زندگی ءَ آسر نیست ءُ چوشکہ زندگی ءَ چُشیں ابسولیوٹ ریلٹی یے نیست گُڑا انسان چرے درُستیں سُرپراں چہ یاگی بہ بیت ۔ کامیو ءِ اے رِد کہ ” زندگی ءَ مانا نیست ءُ نہ بیت ھم ” بلے انگت پہ آئی ءَ زندگی بوگ ءِ راه همے بے مکسدیں زندگی ءِ منگ اِنت۔
ادءَ اگاں ھما ابسولیوٹ ریلٹی ءِ پُشدرے پٹّگ بہ بیت کہ دنیا ءَ گچینی مکسدے هست کہ تیوگیں دنیا ءَ گیشتر منّگ بنت داں آ نیکراهانی داتگیں راهبند اِنت کہ پد زند بہ زاں آفٹر لائف یے ءَ گوں بندوک اِنت بلے نیکراه ءَ ابید سیاست هم آئیڈولوجیکل اپروچے دنت، مُچّانکی مکسدے ءِ پُشت ءَ جُهد کنگ ءُ زندگی کنگ ءِ سوج ءَ دنت ۔ چوشکہ مئے باوست گوں وتکُشی ءَ همگرنچ اِنت گُڑا دءَ مارا چاگردزانتی ءِ منّانک هم هوار کنگ لوٹ اَنت ءُ اے رِدءَ مئے کِرّا چاگرد زانتی ءِ مزنیں نام ایمل درخیم ءِ کتاب وتکشی بہ زاں سوسائڈ ءِ سرشون هست اَنت۔ ایمل ڈورکیم ءِ نزّ ءَ وتکُشی ءِ هما وهد ءَ هم چاگردی سوَب بوت کن اَنت کہ مردم آیاں تھنّا نپری سوَب سرپد بنت۔” اے بارو ءَ آ اے هم گُشیت کہ ” مردم امینچو کہ چاگرد ءُ مردماں چہ یکجاه ءُ نزّیک بیت، آئی ءِ وتکُشی کنگ ءِ درسد کمتر بنت، ءُ همے وڑءَ امینچو کہ چاگردی یکجائی نزورتِر بوان بیت مردم وتکُشی گیشتر کن اَنت۔ “
ڈورکیم اے منّانک ءَ هما وهد ءَ دنت کہ کیتولِک ءُ پروٹیسٹنانی سر ءَ پٹ ءُ پولے کنت آ گندیت کہ کیتولِکانی وتکشی ءِ کساس چہ پروٹیسٹینٹاں کمتر اِنت ءُ پروٹسٹینٹانی کساس گیشتر۔ کیتولِک ءُ پروٹیسٹنٹس هردو کریشچن اَنت بلے آیانی دوری ءُ دو بهر ءَ بوگ ءِ سوَب ایش انت کہ پروٹیسٹینٹ پوپ ءُ پادری نہ من انت ءُ گیشتر نپری آزاتی ءِ منّوک اَنت ءُ کیتولِک پادری ءُ پوپآں من اَنت ءُ مُچّانکی رنگ ءَ وتی مذهب ءُ هدا ءَ من اَنت۔
ڈورکیم مستریں زور ءَ سوشل انٹیگریشن ءِ سر ءَ دنت کہ اگاں چاگردی یکجائی ھلاس بہ بیت ءُ یک نپری زندگی یے رُجان بہ بیت گُڑا مردم اے تھنائی ءَ وتکُشی کنت ءُ هلاس کنت۔ ڈورکیم چار کسم ءِ وتکُشی آنی سرءَ تران کنت کہ:
Anomic Suicide
انیومِک وتکُشی هما انت کہ مردم سما کنت کہ آ وتی چاگرد ءَ چہ دور اِنت، یا وت ءَ آیانی تہ ءَ جاہ دات نہ کنت۔ یا سیاست، روزیگ ءُ چاگردی جاورهالانی  اناگتیں مٹّی آیاں لاچار کنت کہ آ وتکُشی بہ کن اَنت۔
Altruistic Suicide
الٹروزتک وتکُشی هما وهد ءَ بیت کہ مردُمے سیاسی یا مزھبی مکسدے ءِ پُشت ءَ وتی ساه ءَ دنت ءُ یک مُچّانکی مکسدے ءَ وتی بهرِشتے دنت داں آئی ءَ پد آئی ءِ پُشت ءِ مردم آسودگیں زندگی یے بہ گوازین اَنت۔ اے گام ءِ چِست کنگ ءِ مستریں سوَب اے مردمانی گوں وتی آئیڈیالوجی یا گوں وتی مردماں سکّیں تونگریں نزیّکی یے ءِ مارشت اِنت ۔
Egoistic Suicide
ایگواِسٹک وتکُشی هما وهد ءَ کنگ بیت کنت مردمے وت ءَ چہ وتی نزیکیں مردماں چہ دور سما کنت، چاگردی، هاندانی، یا مهر ءِ کمّی مردماں وتکُشی ءِ نیمگ ءَ بارت ۔
Fatalistic suicide
پاٹالِسٹک وتکُشی هما وهد ءَ کنگ بیت کہ مردمے زوراکیں جاورانی دیمپان بہ بیت، یا چاگرد ءَ سکّیں ترُندیں اڑاند ءُ کانود بہ بیت ءُ یک گلام هالیں جاورے بہ بیت گُڑا مردم چہ سگگ ءَ گیش مرگ ءَ گچین کنت ۔ زندانی جاوراں مردم اے وتکشی ءَ گیشتر کن اَنت۔
 
بلوچستان ءِ سوشل آرڑر ءُ وتکُشی
 
اگاں ما بہ لوٹیں ھم بلے انگت سک باز جیڑھی ھبرے کہ بلوچ وتی وتکُشی ءِ وئیلانی راستیں سوَباں چیر دیئنت چیا کہ آ وتکُشی ءَ بنّامی یے سرپد بنت کہ آئی ءِ سوَب ءَ سک باز چُشیں کیس ہست اَنت کہ چیر تراِتگ اَنت ۔ بلے یک ءُ دو انچیں شوندات هست اَنت کہ ما آیانی سرءَ وتی تران ءَ دیم ءَ بُرت کن ایں۔
بی این ایم ءِ رسانکدری انسانی اوگبالانی وِنگ پانک ءِ رپورٹ یے ءِ رِد ءَ تهنّا 2021 ءَ 50 بلوچاں وتکُشی کُتگ، آیانی تہ ءَ گیشتر مردُمانی کساس مکُران ئیگ اِنت ۔ مکران بلوچستان ءِ وانندگ تریں ھنداں هوار اِنت اودءَ نودربر ءُ ورناهانی وتکُشی ءِ ودّوکیں کساس هزاراں جُست چِست کنت۔ دی کُراسان ڈائری ءِ هساب ءَ بلوچستان ءَ 2003 ءَ بہ گر داں 2024 ءَ 136 بلوچاں وتکُشی کُتگ۔ اے گیشی اناگت ءَ اتکگ ۔ دی بلوچستان پوسٹ ءِ شِنگ کُتگیں رپورٹ همے زاهر کنت کہ اے وتکُشی آنی تہ ءَ گیشترانی سیادی چہ تربت ءَ اِنت ۔ اے رِد ءَ دی بلوچستان پوسٹ ءِ گوں اهوالکار اسد اللہ بلوچ ءَ گوں ترانے  هست کہ اودءَ  بلوچ گُشیت ” اگاں گپ روزیگی ءُ زرّی جیڑهانی بوتیں گُڑا پہ بلوچ ءَ اے کُهنّیں جیڑهاں بلے وتکُشی آنی گیشی ءِ کساس چندے سال اِنت کہ ودّاتگ، اِدا اگاں ما سیاسی، چاگردی، مزهبی جاورانی ترُندی ءُ اڑانداں بچاریں داں  سما بیت کہ اے وتکشی ءِ سوَب بوت کن اَنت ءُ اے هرسئیں گوں اِستان ءِ زوراکی ءِ شوربندی آں گوں بندوک اَنت۔  “
ادا اگاں چار انچیں کیسز ھم ترانے بھر کنگ بہ بنت کہ آیانی سربری سوب لوگی جنجال بہ بنت، بلیک میلنگ بہ بیت یا روزیگی تنگدستی بہ بنت داں  آیانی روتگ ھم پدا استان ءِ زوراکیانی سر ءَ کاینت چیا کہ استان بلوچستان ءِ هرچیز ءُ هرچ ادارگانی سر ءَ وتی الکاپیں اسرے داریت ءُ آئی ءِ ہمک عمل ءُ دزمانجنی وڈے نہ وڈے ءَ مردمانی وتکشی ءِ سوب جوڈ بیگ ءَ اِنت۔
ما اگاں بلوچ چاگرد ءَ گوَستانکی تکاں بچاریں داں گِندیں کہ بلوچ چاگرد زورگیری ءِ همرائی ءَ مٹ بوان بوتگ ۔ آیانی تہ ءَ اولی بدلی مردمانی ” لڑ ءُ بار ” کنگ ءُ دومی شهر ءُ هلکاں نِندگ اِنت ۔ زورگیریں استان ءِ بلوچ میتگ ءُ هلکانی تہ ءَ زوراکی ءُ اُرشاں چہ بیزار بوتگیں ھزاراں بلوچاں وتی ھلک ءُ میتگاں لڑ ءُ بار کُتگ ۔ نوں  کسے ءَ کہ تیوگیں اُمبرے ھمے کوہ ءُ گیاب ءُ جنگلاں زندگی کُتگ، همدءَ  رُستگ ءُ مزن بوتگ اَنت، همودءَ کہ بہ گُپت بلوچ ” مئے ناپگ کل اَنت ” آ جاہانی اناگتی یل کنگ ءُ دگہ جاھے آباد بوگ ءَ بلکیں زاھری دروشم ءَ چُشیں سانے گندگ ءَ مئیت بلے مجگی دروشم ءَ اے لڑ ءُ بار ءِ سان سک ترُند بنت ءُ لس مهلوک ءِ تہ ءَ پشت کپ اَنت ۔
دومی بدلی ” چاگردی یکجائی ءِ پروش ” اِنت، اے بدلی هم گوں مردمانی لڑ ءُ بار کنگ ءَ بندوک اِنت ۔ بلوچ ءِ چاگردی یکجائی ءِ سیادی چہ کرناں سک تونگر بوتگ ۔ بلوچانی تہا یکجائی، دیوان، هال اهوال ءِ روَیتے  بوتگ، سور، ائید ءُ پُرسءِ  پتّراں ابید بلوچانی چاگردی یکجائی الکاپیں رنگے ءَ بوتگ ۔ بلوچانی کِرّا اشر کنگ ءِ یک انچیں بے دروریں رواجے  هست کہ بازار ءِ مردُم هوار بنت ءُ یکّے ءِ کار ءَ پہ بدل کن اَنت۔ اشری کنگ ءِ رواج بلوچ جنینانی تہ ءَ هم بوتگ ءُ گیشتر پہ گُد دوچی کنگ ءَ کارمرز بوتگ ۔ ھمے اشری ءِ بهرے بِجّاری بوتگ کہ بلوچاں دومی بلوچ ءِ سور ءِ واستہ  کُمک ءِ هاتر ءَ کُتگ ۔
سیمی بدلی مهلوک ءِ ” تب مٹّی ” اِنت ۔ تب کہ مٹ بیت مردُمانی زنداب مٹ بیت، سوشل آرڑر مٹ بیت۔ اے تب مٹّی اناگتی نہ یتکگ، اشی ءِ سان چوشکہ مارا نوکی گندگ ءَ آیان اَنت، ادءَ پہ درور ما اگاں بلوچستان ءِ کُجام هم یک ” بکول اِستان، دیمروئی کتگیں شهرے” بہ زوریں داں گندیں کہ اے شهر چندے سالانی توک ءَ تیوگیں اربنائزڈ شِکلے دیئگ بوت اَنت۔ بلوچ ءِ بورژوازی تبک اشی ءَ بہ گندے موڈرنٹی سرپد بیت بلے چیر اندر ءَ اِدءَ هم اِستانی پندل گندگ ءَ کاینت ۔ اے شهراں گردگ ءَ بئے ترا سما بیت کہ ادءَ یک زوریں اربنائزیشن یا دروگیں اربنائزیشن یے کزدن آرگ بوتگ، نوکیں نوکیں دگانی جوڑ کنگ، شهدربرجاه ءُ کالجانی جوڑ کنگ، کور ءُ شیپانی بار دیگ ءُ ہاؤسنگ اسکیمانی جوڑ کنگ، بلڑنگ ءُ گاڑیانی انچیں دود ے ءِ آیگ کہ تو سما کن ئے کہ اے شھر وتی توک ءَ چہ سک نزور اَنت، ادءِ نندوکانی زھنیت سک نازُرک اَنت پورا هرکس چہ دومی ءَ درامد اِنت، کس ءَ گوں کس ءَ کار نیست ۔ نو اے اناگتی بدل زُرتگیں زنداب بلوچ ءِ هما لس مردُم ءِ دیم ءَ مسالی زندابے جوڑ بوتگ کہ آئی ءَ اے چیزّانی گُنجائش نیست ۔ اے بدلی سیاسی رپکے، اشی ءَ لس بلوچ ءِ هم تب مٹ کُتگ ۔ اے جسدی دزرس (مٹیرئیل اسٹک اپروچ )بلوچ ءِ بیھ نہ بوتگ۔ بلے چوشکہ اے مسالی زاندابے جوڑ بوان انت گُڑا روچ پہ روچ لس بلوچ اے چیزّاں چہ سانمند بوان انت ءُ آ بس همے رش ءُ کش ءِ تہ ءَ کپتگ کہ منی ھمسائگ ءَ کہ ھست گُڑا من ءَ هم همے پیم ءَ هستی ءَ بوهگی اِنت ۔
 زوتاں منی سر مئے هلکے ءَ کپت من آؤدا پُرّیں دو سال ءَ پد شُتگ اِتاں من گنداں کہ اے کسانیں میتگ، آؤدا ھما شیپ ءُ بند بار دیگ بوتگ اَنت ءُ مزنیں ماڑی مِک اَنت کہ آؤدا پیسرءَ کسانیں کؤر گوستگ ءُ مزن کؤر ءَ ھوار بوتگ ۔ ادا منی مکسد ایش نہ انت کہ ماڑی آں نندگ هراب اِنت بلے من تهنا هما تب مٹّی، مٹیریئل اِسٹک اپروچ ءُ ایردستی ءِ وهداں هما نپری آجوئی ءِ ساناں چہ ودّاتِگیں بلوچ زنداب ءِ تباهی ءِ سر ءَ تران کنگ ءَ اَنت کہ آ آؤکیں وھداں مارا گیشتریں رنگاں تاوان دات کُت کنت ۔ جُست پدا ھمے چِست بیت کہ زورگیری ءِ وهد ءَ کہ بلوچ سماج ءِ سوشل ءُ ایکونومِک آرڑر زورگیر ءِ چیردست اِنت ءُ زورگیر ءِ کِّرا هِچ چُشیں الکاپیں روزیگی شوربندی نیست ءُ لس بلوچ ءِ مٹیریئل اِسٹک اپروچ آئی ءَ لاچار کنگ ءَ اِنت کہ آ زورگیر ءِ داتگیں روزیگی شوربندی آنی سر ءَ وتی همے مٹیریئل واهشتاں پیلو بہ کنت ءُ هما کرپٹ سسٹم ءِ بهر بہ بیت کہ آ سالاں چہ بلوچ ءِ زنداب ءَ ولگوُج کنگ ءَ اِنت۔ استان ءِ روزیگی شوربندی ٹوکن ءُ بارڑر اِنت، منشیات پروشی اِنت، کرپٹ سیاسی سِسٹم اِنت، اے مٹیریئلِسٹک اپروچ یک انچیں لالچے ودی کنگ ءَ اِنت کہ آ لالچ ءُ هِرساں ابید، مردُماں دگہ ھِچ ءِ پکار نہ اِنت ءُ زورگیریں هنداں وهدے لالچ ءُ هِرس مردمانی مجگ ءَ جاہ کنت گُڑا جیڑھ گیشتر بنت ۔
اشی ءَ ما هِرس ءِ نام بہ دیاں یا دگہ چیزّے ئے بلے بلوچ چاگرد ءَ اے تب گوں گشادی ءَ گیش بوان اِنت ۔ اے تب چونائیگا ڈی ہیومنائیزڑ بوگ ءِ نشانی اِنت ۔ ادءَ پہ درور اگاں ما بلوچستان ءَ بوهوکیں دگ وئیلانی سر ءَ کسانیں ترانے بہ کن ایں کہ بلوچستان ءَ هاس بسانی  چپّی بوگ ءُ وئیل آماچ بوگ ءِ سر ءَ لس مردم همے پہم ایت کہ بسانی ڈرائیور گیر زمہ داری  کن اَنت، بسانی ٹائر کُوھن اَنت، ڈرئیور نِشہ اَنت، یا باز براں گیشیں سامان لڑّگ ءِ سوَب ءَ بس اے دگ وئیلانی آماچ بنت گُڑا اِدا پدا همے جُست چِست بیت کہ آیا اے ھمے لالچ ءُ هِرس ءِ سوَب نہ اَنت کہ بلوچستان ءِ ٹرانسپورٹرزانی واستہ  چہ بس سواریں پاسینجرانی جان ءَ گیش ارزشت هما مال ءُ سامانانی اِنت کہ آ دومی شھر ءِ سر کن اَنت ءُ کِرا گِر اَنت؟ آیا اے در انسانی مزاجے نہ ئے؟ کہ آ وتی بساں ھم چِک ءُ تان نہ کن اَنت؟ ءُ ادءَ اے جُست هم چِست بیت کہ سرکاری ادارگ ءُ اُگدادار اِدا پرچا بے کِرد اَنت؟ این، ایچ، اے ءُ موٹروے پرچا ٹرانسپورٹرزاں اے بابت ءَ کڑّن نہ کنت؟ پاکستان کہ UN ءِ کیمپن (گلوبل ڈیکیڈ آف ایکشن فار روڑ سیپٹی 2018 -2030) ءِ سیگنیٹری مُلک ئے ۔ اشی ءَ ابید پاکستان ( انٹرنیشنل لِڑ روڑ سیپٹی ٹیکنیکل اسسمنٹ پروجیکٹ) ءِ هم بهرے کہ یوکے ءُ ایشیین ڈیولپمنٹ بینک اِش فنڈز کن اَنت ۔ پاکستان ءِ کیمپین (‍ نیشنل روڑ سیپٹی اسٹریٹیجی) انت کہ آئی مول اش انت کہ “‍ نیشنل روڑ سیپٹی اسٹریٹیجی 2018-2030 ءِ مسکد انت پاکستان ءِ توک ءَ دگ وئیلانی کساس ءَ کمتر بہ کنت ۔ آیا استان ءَ کہ اینچو زر گپتگ بلوچستان ءِ توک ءَ کُجام گامگیج زُرتگ اَنت؟ اے جُستانی جواباں کس نہ دنت چیا کہ اے درُست زر زور اَنت ءُ همے در انسانی سسٹم ءِ بهر اَنت کہ آؤدا زر ءُ وتی نپری نپ ءُ سیّت ءَ گیش هِچ چیز ءَ ارزشت نیست۔ اے در انسانی مزاج آؤرتگ کئے ءَ؟ اے اِستانی کانود اِدا پرچا بے سوب اَنت؟ اگاں اشانی زمہ وار استان نہ اِنت گُڑا کئے اِنت؟
نپسیاتی نادارهیانی آماچ بوگ ءِ نشان تهنّا وتکُشی نہ انت، وتکُشی بس یک گُڑّی گامے کہ مردم چست کنت اِش، بلکیں اے ھما یکشلیں جاور انت کہ کسے مجگی نادراهیانی توک ءَ زندگی کنت، ءُ کس سرپد هم نہ بیت ءُ اگاں کسے سرپد بہ بیت انگت ھر کس بس ھما نپر ءَ میاریگ کنت، لوگ ءِ میاریگ کنت یا اے بار ءَ چاگرد ءِ سر ءَ لڑّایت بلے وهدے کہ چاگرد ءِ جِند نادراه اِنت گُڑا آئی ءِ زمہ وار کنگ ءِ چے مکسد اِنت؟
بابا ھیر بکش مری دیوانے ءَ تران کنگ ءَ بیت یک بلوچی بتلے ءِ پُژدر ءِ سرءَ گپ کنت کہ بلوچانی کّرا یک بتلے هست ” زوراک ءِ سرءَ من ءَزہر نئیت، بزگر ءِ سر ءَ منی زہر کم نہ بیت ” اے ھما جاور انت کہ اسلی بدواھ کہ من ءَ کم شرپ کنت، جنت بلے چوشکہ آ زورارے، آئی ءِ جنگ گران اِنت، من وتی زہراں بزگر ءِ سر ءَکشّاں بلے آؤدا ھم منی زہر کم نہ بنت ۔ بلوچ سماج ءَ اے رنگیں وئیل مُچ اِنت، هاس وهدے لشکرے میتگے ءَ اُرش کنت ءُ میتگ ءِ پیر کماش ءُ مردُماں کم شرپ کنت ءُ آیاں بازار ءِ دیم ءَ لٹ ءُ کُٹ کنت، اے ٹراما ءِ رندی سان وَ مردُمانی تہ ءَ پشت کپ اَنت ءُ اے بازبراں ڈومیسٹِک وائلنس ءِ رنگ ءَ دیم ءَ کاینت۔
فینن ھم ھمے وڑیں ری ایکٹیو ڈس آرڈرانی رندی سانانی سر ءَ الجیریا ءِ یک کماشے ءِ کیس ءِ سر ءَ گپ کنت کہ ” 37 سالی مردے کسانیں میتگے ءَ نِندوک بیت، اشی ءَ گوں سیاست ءَ هِچ سیادی نہ بیت، اے میتگ ءَ ایف ایل این ءِ سنگت برے برے کاینت، یکروچے پرانس ءِ پولیس اے میتگ ءَ بیڑ بارت ءُ درُستاں جنت، اے کماش رکّیت، ءُ ایف ایل این ءِ سنگت اشی ءَ الاج کن اَنت بلے شپ ءِ پاسے ءَ پاد کیت ءُ یک سپاهیگ یے ءِ توپگ  ءَ زوریت کہ من اے درُستیں سپاهیگاں کُشاں ۔ فینن کہ اشی ءَ جُست کنت کہ تو چیا اے وڑ کُتگ گُڑا آ ھمے گُشیت کہ اے درُست کہ مِراں من گوں ایمنی ءَ واب کپت کناں۔ “
بلوچستان ءِ کسانیں کوچّگے ءَ کہ استان ءِ سپاهیگ بیڑ براَنت ءُ یک کماشے ءَ پرماینت کہ اے دیوالانی سر ءِ چاکِنگاں ساپ کن، آئی ءَ لٹ ءُ کن اَنت ءُ زاه دیئنت ۔ وھدے اے مرد لوگ ءَ روت وتی لوگبانک ءُ چُکّانی سر ءَ کُکار کنت ۔ اے ھما ری ایکٹیو ڈس آرڈانی کیس اَنت کہ ما اشاں ارزشت نہ دیاں ۔
اِدءَما اگاں ڈورکیم ءِ چاریں وتکُشیانی سوَباں بہ چاریں داں  اے درُست بلوچستان ءِ هستیں جاوراں گوں همدپ بنت ۔ هاس آئی ءِ اینومِک ءُ پاٹالِسٹک وتکُشی ءِ سوَب ءُ جاور مارا بلوچستان ءَ گیشتر گندگ ءَ کاینت ۔ ھستیں وھداں ھم ما گِندیں کہ بلوچستان ءَ بلوچانی مُچّی ءِ نندگ زوراک ءَ برداشت نہ بیت آ تُری شھدربرجاہانی تہ ءَ بلوچ نودربرانی دیوان ءُ مراگشانی سر ءَ بندِش بہ بنت یا لس بلوچ کماشانی دیوان کہ گیشتر بیگاہانی وھد ءَ هوٹلاں بنت ،درُست هستیں وهد ءَ بندِشانی شکار اَنت۔ دانکے بلوچ دِہکّان وتی ڈگارانی سرءَ شُت نہ  کن اَنت ءُ آیانی ڈگاراں روگ ءِ وهد ءَ هم هما میتگ ءِ سرکاری سپاهیگ دنت کہ ترا پلاں وھد روگی اِنت ءُ پلاں وهد ءَ دوبر وتی لوگ ءَ سر بوگی اِنت ۔
 
ایردستی ءُ آئی ءِ سان ءِ زور
 
دنیا ءِ توک ءَ کُجام وڑیں جیڑهے بہ بیت آئی ءِ گیش ءُ گیوار ءُ آ جیڑهے روتگانی زانگ ءِ هاتر ءَ درُستاں پیسر آؤدءِ  زمینی جاور چارگ کپ اَنت، آؤدے زنداب، مزھبی چِست ءُ ایرانی زور، سیاسی سان ءُ چاگرد ءِ جینزینگ ءِ داب زانگ کپنت ۔ اے سکّیں ارزشتمندیں تک یے، ابید زمینی راستی آنی زانگ ءَ یک جیڑهے ءِ سرءَ آسر دیئگ بے سُدیں ءُ بے نپیں کارے ۔ بلوچستان ایردستیں زمین یے، آؤدا مردم،  مزھب، ربیدگ ءُ مهلوک ءِ زنداب یکشلیں اِستانی سانے ءِ چیردستی ءَ اِنت ءُ اے سان، تُرس ءُ زوراکی ءِ پُشت کالونیئل اسکرپٹے هست کہ آئی ءِ بارا ءَ کالونیئل نبشتکارانی مزنے ترانے هست ۔ ما ھمے نبشتکارانی هیالانک ءُ منّانکاں گوں ایردستیں بلوچستان ءَ همدپ کن ایں ءُ اے سرپد بوهگ ءِ جُهد ک ایں کہ استان کُجام کساس ءَ مئے سرءَ نپری ءُ مُچّانکی شکل ءَ زورارو ءُ سانمند اِنت۔ فینن وتی کتاب ” دی ریچِڑ اف دی اَرت” ءِ تہ ءَ تیوگیں کالونیئل سماج ءَ ابنارمل سرپد بیت، پہ آئی ءَ کالونی یک نپسیاتی ناراہ ہیانی پیکٹری یے کہ آؤدا زورگیر ءُ ایردست هردو نیم شلونگیں مجگی جاورانی تہ ءَ بنت ۔ فینن ءِ رد ءَ کالونیئل پراسس ءِ جند بس گوں جنگ ءُ چوپ ءَ جُنز ایت، زورگیر ناں گپ ءِ زبان ءَ ایردست ءَ سرپد کُت کنت ءُ نیکہ گپ ءِ زبان ءَ وت سرپد بوت کنت پہ آئی ءَ لٹ ءِ زبان ءَ ابید دگہ ھچ راہ نیست ۔ بازیں براں ساپٹ پاور ءُ ہارڑ پاورانی یکجائیں شوربندی آں ھم کار پرمائیت بلے آئی ءِ بنداتی ءُ گُڑّی شوربندی، آئی ءِ وتی زورگیری ءِ برجم دارگ ءِ مهکمتریں شوربندی جنگ ءُ کُشگ اِنت۔ فینن ءِ کتاب ” بلیک اسکین، وائیٹ ماسکس” سیاہ پوستیں اپریکن آنی هما کالونیئل سانانی سر ءَ تران کنت کہ آؤدا زورگیر ھندی جھمننداں مایوسی، ڈالچاری ءُ اهساس ءِ کمتری ءِ آماچ کنت، آیاں همینچو لاچار کنت کہ آ وتی پجّار، زنداب، دود ءُ ربیدگ، زبان، راج ءُ راجدپتر ءِ سر ءَ لج ءُ کینگ دارنت ۔ اے تیوگیں کُتہ کاریانی سوَب تهنّا همیش بیت کہ ھندی جھمنند یک پجاری گپچل بہ زاں آئڈنٹٹی کرائسز یے ءِ توک ءَ بہ بیت ۔ اے پندل ءُ اے نزام ءِ زمہ وار زورگیریں استان اِنت ءُ اِشانی نپسیاتی سان هندی جهمنندانی مجگانی تہ ءَ پشت کپ اَنت۔
ایشلے ممبئے وتی کتاب ” نیکرو-پالٹکس ” ءِ تہا کالونیئل هندانی هما سیاست ءِ سرءَ تران کنت ءُ نیکرو- پالٹکس بزانکہ( مرگ ءِ سیاست) ءِ ٹرم ءَ کارمرز کنت کہ دنیا ءَ دگہ بھراں بہ گندے بائیو-پالٹکس ءِ سرءَ هاکمی کنگ بیت کہ آؤدگیں زندگی، آسراتی ءُ ایمنیں چاگردے دیگ بیت بلے هرچ هما هند کہ زورگیری ءِ آماچ اَنت آؤدا بس نیکرو پالٹِکس ءِ سر ءَ وتی هاکمی برجم دارگ بیت، نیکرو پالٹکس جنگ ءُ کُشگ ءِ سیاست اِنت، هندی سیاسی مردم، زانتکار، نبشتہ کار، آشوبی مردم انچیں ازیت ناکیں مرگ دیگ بنت کہ آ دگہ ھندی مردم چرایاں سبک بہ زورانت ءُ یک دائمی تُرسے ءِ آماچ بہ بنت کہ زوراک ءُ آئی مشینری آنی هلاپ ءَ هچ وڑیں گهگیری کنگی نہ اِنت ءُ هاموش بوهگی اِنت ۔ بلوچستان ءَ ما 2006 ءَ چہ بندات بوتگیں استان ءِ کاؤنٹر پالیسیزاں اگاں بہ چاریں تہ ژانگولیں ءُ ازیت داتگیں جون هم گِندیں، چہ سالاں بیگواہیں بلوچانی بلائیں کساسے ھم گندیں ءُ لس مهلوک ءِ تہ ءَ اے کُشت ءُ کوشانی ساناں هم گندیں کہ بلوچانی زنداب ءَ هم مٹّین اَنت ۔ نورمین ایم نیمارک وتی کتاب، جینوسائیڑ، اے ورلڑ هِسٹری ءِ تہ ءَ همے پیمیں جاور بیان کنت کہ ” انگلستان ءِ چُکچینی ءِ راهبند بھ تچک نہ بوتگ اَنت، آیاں ایردست تهاریں کوٹیاں بند کُتگاں ءُ وردن نداتگ اَنت اے جاوراں مردم یا پہ گُژن مُرتگاں یا پہ نادرائی ءَ، یا آیاں اے جاوراں انچو تنگ کُتگ بوتگ کہ آ پہ وتکُشی کنگ ءَ لاچار بوتگاں “۔ اے زندگی ءِ ڈُکّالی ءِ ھما هد اِنت کہ ایردستیں جاوراں گندگ کیت،  اے ھِچ چیریں چیز نہ اَنت ءُ هرچ مردُمانی توک ءَ پدّر اَنت ۔ اے درُستیں منّانک تچک ءَ زورگیریں اِستان ءَ اے کارپدانی زمہ وار کن اَنت ءُ بکول فینن، زورگیر ءِ آؤرتگیں ” ڈی ہیومنائیزڑ ” جنگ ءُ نزام کہ ھندی جھمنند ءِ زندگی، ربیدگ، زبان، مزهب، سوشل آرڑر، وانگی اِدارگ ءُ مجگی تکانی کامِلیں تباهی ءَ کارایت، تهنّا نادراهجاه ءَ هلاج نہ بیت بلکیں اے ھلاج ءُ وتی مرُدماں دوبر ئیومنائیزیشن ءِ نیمگ ءَ برگ ءِ هاتر ءَ ترا زورگیر ءُ آئی ءِ تئ سرءَ مُشتگیں تیوگیں نزام چہ ھُنڈالاں گوَجگ لوٹیت ءُ اے کار هم تهنّا یک کاملیں کاؤنٹر جنگے ءَ چہ بوت کنت، یک انچیں جنگ ءُ پالیٹیکل پورس یے ءَ کہ آ چہ زورگیر ءِ جنگ ءَ گیش تونگر ءُ زور دار تِر بہ بیت۔
 
آسر
ما وتی اے باوست ءِ سر ءَ بہ گندے یک گِچینی آسرے ءَ رست مہ کن ایں چیا کہ اے جیڑھانی سر ءَ انگت باز تران ءُ باوست ءِ گُنجائش هست بلے مئے اے باوست ءِ یک آسرے اش اِنت کہ بلوچ ایردست اِنت، ءُ ایردستی ءَ هرچ جیڑه کاملیں رنگے ءَ گوں سیاست ءُ ایردستی ءَ بندوک اِنت۔ ایردستیں چاگرداں ایردست ھرچ رنگ ءَ چہ ایردستی ءَ سانمند بیت ءُ آئی ءِ ری ایکشن برے یک رنگے ءَ کاینت، سر زاهر ءَ اے وئیلاں کسے بیڈ پیرنٹنگ ءِ نام ءَبہ دنت یا شُد، بےروزگاری،  آشکی ءُ بلیک میلنگ ءِ، بلے چیراندر ءَ آئی ءِ روتگ پدا گوں ایردستی ءَ همدپ بنت کہ آئی زمہ وار ھما درامدیں زوراک اِنت کہ آئی ءَ مارا ایردست کُتگ ءُ درُستیں نزام وتی دست ءَ کُتگ ءُ هرچیز ءَ وتی رزا ءَ جُنزینگ ءَ اِنت ۔ اے پیمیں فاٹالِسٹک رنگیں وئیل کہ لس رنگ ءَ مردُمانی تہ ءَ نپری هیال ودین انت ءُ مردم اِشانی سر ءَ نپری سوَبانی سر ءَ زور دیئنت کہ ” اے لوگی جیڑھانی سوَب بیت، بے روزگاری اِنت، بلیک میل کنگ بوتگ ” هؤ اے سرزاھری شکل ءَ رَد نہ اَنت، یا ریشنل هست اَنت بلے وتکُشی ءِ یکتائیں تَک نہ اَنت ۔” چیا کہ ایردستیں راجاں اے درئیں چیز ھما ڈی ہیومنائیزڑ سسٹم ءِ اَرجان اَنت کہ پیسرءَ چہ تئی چاگرد ءُ زنداب ءِ سرءَ مجگی ءُ زاهری هردوئیں شکلاں مُشگ بوتگ اَنت۔ نو یک پورئیں زندابے، زمین یے، ءُ آؤدے مھلوک کہ پیسرءَ چہ نادراہ اِنت آؤدا ھمے نپری مجگ، نپری، مارشت ءُ نپری لوگ ءُ جنجالی ءِ هبر بے نپ اِنت ۔ ایردستیں هنداں درُستانی کِالِمیں ءُ تُرسِانکتریں جیڑھ ایردستی ءِ جند اِنت۔
بلوچ مرچی مُچّانکی شکل ءَ ڈی کالونائیزیشن ءِ پراسس ءِ تہ ءَ اِنت، ءُ وتی وس ءُ واک ءَ جُهد کنگ ءَ اِنت،  اے پورئیں جنگ، اے دیمونیانی جزبگ تھنا گوں ھمے لیکہ ءَ بندوک اِنت کہ بلوچ وت ءَ چہ اے دَر اِنسانی نزام ءَ بہ کش ایت ءُ یک انچیں وتواکیں زمین یےءِ واهُند بہ بیت کہ آؤدا بلوچ آسودگیں زندگی یے کُت بہ کنت، گوں شرپ، میار، راجی پجّار ءُ شادمانی وتی زندگی ءَ دیم ءَ بہ بارت۔
اے درُستیں جیڑھ فینن ءِ گپ ءِ سر ءَ کاینت ءُ اوشت اَنت کہ دانکہ ھندی ترُندیں جنگ ءُ پالیٹیکل فورس یے اے نزام ءَ تیوگی ءَ ولگوَج نہ کنت  اے پیمیں ءُ اے کساساں چہ ترُند ءُ بدرنگتریں جاورهالانی دیمپانی بیت۔ چیا کہ ڈی کالونائیزیشن ءِ پراسس وت ہیومنائیزیشن اِنت کہ آئی ءَ هند ءِ راستیں سیاسی گل ءُ جنگ جُنزین اَنت کہ آ وتی مردُماناں پدا یکجاہ کنگ ءِ، راستیں سیاست ءِ بهر کنگ ءِ ءُ وتی پجّار ءِ رکّینگ ءِ زمہ وار اَنت۔
 
 
 
سرشون
1. Said Edward ( 1979) Oreintalism: vintage book edition
2. Durkheim Emil (1952), Suicide:  Routledge & Kegan Paul Ltd
3.  Fanon, Frantz ( 2001), The wretched of the earth: Penguin classics
4. Bmembey Achle ( 2019), Necro-Politics: Duke university press
5. M. Naimark (2016), Genocide: A world history: Oxford univeristy press
6. Fanon Frantz ( 1952), Black skins, White masks: Penguin classics
 
7. Pank/Bnm ( 2022)
8.The Khorasan dairy ( 2022)
9. The Balochistan Post ( 2022)
10. Bakhsh Khair, Speech/youtube
 

بلوچ اسٹوڈنٹس ایکشن کمیٹی