بلوچستان کے آثار قدیمہ
نبشتہ کار: ڈاکٹر فاروق بلوچ
چمشانک: سابرہ بلوچ
”بلوچستان کے آثار قدیمہ“ یک ٹپاسی(تحقیقی) کتابے کہ یک شھزانت ءُ زانتکاریں بلوچے ءَ بلوچ بُندپتر ءِ بابت ءَ نبشتگ ءُ نبشتہ کار ڈاکٹر فاروق بلوچ اِنت۔ ڈاکٹر فاروق بلوچ یک مزنیں تاریخ دان ءُ بلوچ دوستیں مردمے، آ بلوچ گوستانک ءِ یک شوکیں نبشتہ کارے ءُ بلوچستان یونیورسٹی ءِ پروفیسرے۔ ڈاکٹر فاروق بلوچ وت بلوچ راجدپتر ءِ نبشتہ کنت ءُ بلوچ نودربراں ھمے پڑ ءَ وانینگ ءَ اِنت۔ فاروق بلوچ یک جفا کشیں نبشتہ کارے کہ آئی ءَ اے کتاب ءِ نویسگ ءَ مزنیں پٹ ءُ پولے کُتگ۔ ڈاکٹر صاحب ءِ گوشگ اِنت کہ آ چہ 2007 ءَ اے دودانکانی پٹ ءُ پول ءَ اِنت ءُ انگت اے سرجم نہ اَنت۔ اے کتاب وانگ کرزنت پرچہ کہ اے باز پٹ ءُ پول ءَ پد چاپ بوتگ۔
کوھْناک(آثارِ قدیمہ) چے اَنت؟
کْوھناک گوستگیں دور ءِ نبشتہ نہ بوتگیں گوست ءِ نبشتہ کنگ ءَ گوش اَنت۔ اشی ءِ تہ ءَ گوست ءِ وانگ (علم) ءِ بابت ءَ دربرگ بیت۔ گوست ءِ زبانانی بابت ءَ زانگ ءَ رسیت ءُ گوستگیں چاگردانی بابت ءَ سرپدی رسیت۔
اے کتاب ءِ تہ ءَ ھرچ وڑیں کوھْناک ءِ بابت ءَ نبشتہ اِنت آ توری دریائی کوھْناک بہ بیت، وشیں آپ ءِ کوھْناک بہ بیت، برپی دمگانی کوھْناک بہ بنت یاکہ زمین ءِ سرءِ کوھْناک بہ بیت درستانی بابت ءَ نبشتہ اِنت کہ چون اے چیز پٹگ بنت۔
ڈاکٹر پاروک بلوچ اے کتاب ءِ تہ ءَ کوھْناک ءَ گوں دگہ وانگی پڑاں گو ںھوار کنت ءُ گوشیت کہ چون اے یک دومی وانگ ءَ گو سیادی داریت۔ چوشکہ گوں سیاست، مذہب، ازم، تب ءُ زبان ءَ گو ں ڈاکٹر پاروک درُستیں چیزاں یک شوکیں رنگے ءَ پدّر کنت ءُ گیشین ایت۔
*بلوچستان ءِ جتائیں ھلک ءُ دمگانی کوھْناک*
کوئٹہ ءِ کوھْناکانی تہ ءَ کلی گل مھمد، سید بلو، کلی اھمد زئی، سادات، قلعہ میری ءِ کوْھناک ھوار اَنت کہ اشانی تہءَ در اتکگیں کوْھنیں رزان وت اے چیز ءَ پدر کن اَت کہ اے چہ بلوچستان ءَ سیادی دار اَنت پرچاکہ ھما چیزانی سرءَکہ ھما چیز بنیتگ اَنت آہانی نقش ءُ نگار بلوچی دوچ ءِ دروشم ءَ اَنت۔ یک چیزے کہ ھما رزان بندات ءَ زالبولاں جوڈ کتگ اَنت ءُ پدا مردیناں جوڈ کتگ اَنت۔ ادءَ دگہ یک چیزے ھم ڈاکٹر پاروک پدّر کنت کہ بندات ءَ یک ھاندانے ءِ تہ ءَ درُستیں چیزانی چارگ ءُ دلگوش کنوک زالبول بوتگ اَنت بلے وھدیکہ کاروبار (تجارت) ، روگ ءُآیگ ءِ دور بندات بوت گڑا زالبولانی دست ءَ چہ دروستیں چیز پچگرگ بوت اَنت۔ ڈاکٹر پاروک بلوچ کوئٹہ ءِ میری کلات ءِ بابت ءَ نبشتہ کنت ءُ گْوشیت کہ چون میری کلات ءِ کوھْناک ھلاس کنگ بوگ ءَ اَنت۔ بازیں جاھاں چہ سور ءِ سکہ ھم درتکگ اَنت بلے آ چہ کُجا کس نہ زاَنت۔ مردم پمیشکہ سرپد نہ اَنت کہ سرکار اے چیزانی پھازگ ءَ شوکیں وڑے ءَ کار نہ کنگ ءَ اِنت ءُ ناکہ کوھْناک ءِ پٹ ءُ پول کنوکیں ھندگہ زانتکارانی کردے گندگ بیت۔
پشین ءِ تہہ ءَ ھم بازیں کوھْناک در اتک اَنت بلے دگہ یک چیزے پشین ءِ تہہ ءَ درتکگیں کوھْناک ءَ سرکار ءَ ردیں نامے داتگ ءُ گوْشتگ کہ ادا جن ءُ دیگے وڑے چیز است یاکہ ادا سُہر ءُ مال است مردم ایشا کونچا ءُ دروستیں چیزاں ھراب کنگ ءَ اَنت۔پشین ءِ تہہ ءَ ھان اف کلات میر ھدائیداد ھان (1840تا1909) ءِ کبر ھم است اِنت۔
چوشکہ ژوب ءِ تہہ ءَ ھم دراتکگیں باز کوھْناک است اَنت۔ ژوب ءِ تہہ ءَ انگریزانی وھد ءِ ڈپٹی کمشنر ہاوس ھم است اِنت۔ وھدیکہ برطانیہ ءَ بلوچستان ءِ سرا کبزہ کُتگ گڑا بازیں چیز جوڈ کتگ مثال کہ پکّئے لوگ، کلات، ءُ دیگہ بازیں چیز کہ آہانی کوھْناک ھم است اَنت۔
لورالائی ءَ بازیں کوھْناک است اَنت کہ شوکیں وڑے ءَ ڈاکٹر پاروک ءَ آہانی بابت ءَ نبشتہ کُتگ۔ ڈاکٹر پاروک ءِ گوشگ اِنت کہ ادا چہ درتکگیں چیز گیش مارا چہ ھمودے جہمنندیں مردماں رستگ اَنت۔ آہانی تہہ ءَ سُہر بہ بیت، رزان بہ بنت یاکہ سکہ بہ بنت۔ ڈاکٹر پاروک ءِ گوْشگ اِنت کہ ادا چہ کوھنیں بُت (مورتی) ھم درتکگ اَنت کہ بازیں انو بلوچستان سٹڈی سینٹر ءِ میوزیم ءَ ھیر اَنت۔ ڈاکٹر پاروک گوشیت کہ دگہ جاھانی رنگ ءَ لورالائی ءِ کوھْناک ءِ ھراب کنگ ءَ ھم سرکار ءُ نیندوکیں مردمانی دست مان اِنت۔ سرکار وا مئے نام ءُ نشان ءَ گار کنگ ءِ واستہ ءَ چوش کنگ ءَ اِنت بلے نندوکیں مردم پمیشکہ ایشاں ھراب کنگ ءَ اَنت کہ آہانی دل ءَ مارا ایشانی چیرا سُہر ءُ مال رسیت بلے آ نہ زان اَنت کہ ایشانی ھراب کنگ ءَ مئے پجار گار بوان اِنت۔ اے کوھْناک درستانی اے گپ ءَ رد کن اَنت کہ آ گوش اَنت کہ بلوچ دری راجے ادا اتکگ بلکے بلوچ اے زمین ءَ چہ ھزار سال ءَ ادا نشتگ۔ اے زمین بلوچ ئیگ اِنت پرچہ کہ کوھْناک ای چیز ءِ گواہ اَنت۔
بارکھان ءِ کوھْناک ھم باز ارزشت دار اَنت۔ ڈاکٹر پاروک ءَ بازیں پٹ ءُ پول ءَ پد گوْشتگ کہ یک کورے ءِ نزیک ءَ ڈائناسور ءِ ایک رستگ کہ مروچی بلوچستان سٹڈی سینٹر ءِ میوزیم ءَ ھیر اَنت۔ دگہ یک کوھے ءِ نزیک ءَ ڈائناسور ءِ ھڈ رستگ اَنت کہ اے پدر کنگ ءَ اَنت کہ اے زمین مروچی ءَ چہ باز کوھْنیں زمین اِنت۔ دومی نیمگ ءَ ادا دراتکگیں مردمانی چیز ھم است چوشکہ ادا چہ سُہر ءُ مال ھم دراتکگ اَنت ءُ ادا یک کبرستانے است کہ اے چیز ءَ پدر کنت۔ ادا سک کوھْنیں زمانگے ءِ مردم نشتگ بوتگ اَنت۔ بازیں دمگانی تہہ ءَ مردمانی لوگ بوتگ اَنت کہ آ دگے مذہبے ءِ منوگِر بوتگ اَنت ءُ آہانی کرّا یک رواجے بوتگ کہ آہاں وتی مردم مرگ ءَ پد سوتکگ اَنت پدا آہانی پُر بانانی تہہ ءَ کل کوکُتگ اَنت۔ ادا چہ ھم بازیں بت (مورت) دراتکگ اَنت ءُ بازیں انگت پٹ ءُ پول کنگ نہ بوتگ اَنت۔
نسیرآباد ءِ کوھْناکانی سرا ڈاکٹر فاروق ءِ بلاھیں پٹ ءُ پولے است اِنت۔ چوشکہ مھر گڑھ ءِ سرا وا بلاھیں ریسرچے است اِنت۔ فرانس ءِ دو ریسرچر مسٹر جین فرانکوئیس جیرج ءُ مسز کھیترین جیرج ءَ ھم ریسرچ کُتگ کہ آہانی ریسرچ ھم ڈاکٹر پاروک ءَ وتی کتاب ءَ ھوار کُتگ اَنت۔ ڈاکٹر پاروک ءِ گوْشگ اِنت کہ چہ مھرگڑھ ءَ یک زالبولے ءِ بت یے دراتکگ ءُ اودا دراتکگیں رزان گو بلوچستان ءِ ایدگہ ھلک ءُ دمگ ءِ رزان ءَ گوں نزیکی دار اَنت۔ میر نسیر ھان نوری ءِ بچک میر مسطفیٰ ھان ءِ کبر چہ کچھی ءَ درتکگ ءُ گنداوگ ءَ گوہرام لاشاری ءِ کلات ھم است اِنت۔مچھ ءِ یک کوھْنیں کبرستانے ھم درتکگ کہ اودا بازیں کوھْنیں کبر اَنت۔
سبی ءِ سرا ھم ریسرچ بوتگ کہ چہ اوداہ درتکگیں کوھْناک ءِ تہہ ءَ میر چاکر ھان رند ءِ کلات اِنت کہ باز ھرابیں ھالت ءِ تہہ ءَ اِنت ءُ تہنا یک گڈی دیوالے پشت کپتگ۔
اے کتاب ءِ تہ ءَ بلاھیں ریسرچ ءَ پد مھرگڑھ، سبی، پیرک، کلّی گل مھمد ءُ دگہ ھم بازیں ھلک ءُ دمگانی گوست ءُ چہ ھما جاھاں در آتکگیں چیزانی بابت ءَ نبشتہ کنگ بوتگ۔ چہ ھمے چیزانی وسیلہ ءَ بلوچستان ھم پدر اِنت۔
چوناھا ھردے یک گپے جنگ بیت کہ ایشیا ءِ تہ ءَ چہ درستاں کوھنتریں دُودانک(تھزیب) موھن جو دڑو اِنت، بلے اے کتاب ءَ پدر کُت وھدیکہ انسانی آبادی زمین ءِ سرءَ بیت گڑا مھرگڑھ ھما اولی دُودانکانی تہ ءَ ھوار اِنت کہ آ کْوھنیں زمانگ ءِ اولی دُودانک بنت کہ زمین ءِ سر ءَ نِندوک بنت ءُ گوں یک سولائیزیشنے ءَ زند گوازینگ ءَ بنت ءُ مھرگھڑ چہ مروچی ءَ 9 یا 11 ھزار سال کوہنیں دُودانکے ءُ اے چیز چہ مھرگڑھ ءَ در آتکگیں کْوھنگاں پدر کُت کہ بلوچ کوم یک سک کوھنیں کومے۔ چہ مھرگڑھ ءَ درآتکگیں دُودانک گوں بارکھان، کلات، کوئٹہ ءُ ھُزدار ءَ سیادی دار اَنت۔
اے کتاب ءِ تہ ءَ یونانی مذہب ، پارسی نیکراہ، ساسانی نیکراہ ءُ اسلامی نیکراہ ءِ بارو ءَ ھم مواد ھست ءُ ڈاکٹر پاروق بلوچ وتی بازیں نبشانک ءِ تہ ءَ ارب زانتکار ءُ نبشتہ کارانی ھوالہ ءَ دنت ءُ انگریز ءُ پرانسیسی آرکیالوجسٹانی ھوالہ ءَ ھم دنت ءُ ایشانی ریسرچ ءَ ھم نبشتہ کنت۔
ڈاکٹر پاروک بلوچ یک گپے پدر کنت کہ بلوچستان یک راہ گوزی جاھے بوتگ ءُ انگت است اِنت۔ ءُ چہ راہ گوزی جاہ ءِ سبب ءَ ایشی ءِ ڈیھی بستار ھم سک باز اِنت ءُ چہ ھمے سبب ءَ بازیں راھگوزی راجاں ایشی ءِ سر ءَ کبزہ ھم کتگ ءُ پد ءَ گھگِری(مزاحمت) ءِ دیمپان اوں بوتگ اَت۔
اے کتاب ءِ تہہ ءَ کہ گوستگیں کلات ءِ ھان بوتگ اَنت آہانی بابت ءَ نبشتہ اِنت ءُ اِنگریز قبضہ گیر ءِ بابت ءَ ھم نبشتہ اِنت۔
اے کتاب ءِ بابت ءَ نبشتہ کنگ ءَ کہ لگے گڑا گپ ھلاس نہ بنت پرچہ کہ اے ھما کتاب اِنت کہ ایشی ءِ وانگ ءَ پد ما اے در برت کناں کہ بلوچستان ھرچ لھاز ءَ سک مالامال اِنت سُہر گوش یے مُچ، وسائل گوش یے مُچّ ءُ ایشی ءَ ابید بلوچستان ءِ یک سکیں بلاھیں گوستانک راجدپترے ھم است کہ آ انگت سرجم نبشتہ نہ اِنت بلے یک بلاھیں ھدے ءَ نبشتہ ءُ شوکیں رنگے ءَ نبشتہ اِنت ایشی ءَ ابید بلوچستان ءِ تہہ ءَ قدیم دور ءِ چیزانی ھم کمی نیست بلے بد بختی اِنت کہ آہاں ارزشت دیگ نہ بوگ اِنت۔
چوشکہ ڈاکٹر فاروق بلوچ گوشیت کہ بازیں دمگ ءِ مردمانی گوشگ اِنت کہ باز دمبانی سرا ٹریکٹر ھلینگ بیت ءُ وھدے کہ آثار ھلاس کنگ بنت ءُ باز دمگانی مھلوک سُہر ءُ مالانی لالچ ءَ ھمے قدیم دور ءِ چیزاں ھراب کن اَنت ڈاکٹر فاروق بلوچ گْوشیت کہ من گوں شما دست بندی کناں کہ وتی گوست ءَ بہ سمبال اِت۔ پجار ءِ رکینگ ءِ ھاترا گوست ءِ ثبوتاں گار بوگ ءَ مئیل اِت۔
منی ھیال اِنت کہ اے کتاب نہ تہنا نودربرانی واستہ اِنت بلکہ ھرچ بلوچ پرزند ءِ واستہ اِنت کہ آ وتی گوست ءُ دودانی بابت ءَ بزان اَنت ءُ ھچبر ایشاں گار بوگ ءَ مئیل اَنت۔ اے آثار نہ ایوک ءَ بلوچ ءِ بلکہ دنیا ءِ درست تہذیبانی وستہ یک شرپ ءُ دلبڈی یے کہ آ وتی گوست ءَ را است ءِ دور ءِ تہا شرپ ءُ ازت بدی اَنت اے کتاب مئے تاریخی شعور ءَ گیش کنگ ءَ یک بلاھیں کردے پیلو کنت اے مئے راجی زمہ واری اِنت کہ ما وتی گوست ءَ بوان اِنت، نبشتہ بہ کن اِنت ءُ ہی رکین اِنت۔
